Annasaheb Magar: Inspiring and guiding leadership

अण्णासाहेब मगर: स्फूर्तिदायक आणि मार्गदर्शक नेतृत्व

पुणे शहराचे पूर्व प्रवेशद्वार असलेले हडपसर गेल्या काही वर्षात प्रचंड वेगाने वाढलाय.  हडपसरच गावपण जाऊन आज मोठ्याप्रमाणावर शहरीकरण झाले आहे .  हडपसरला वेगळे गावपण होते.  हडपसर गावाला चावडी होती, ती आता गांधी चौक म्हणून ओळखली जाते.  हडपसरचे गावपण आता फक्त नावापुरतंच राहील आहे. अनेक गावांच्या वेशी इतिहासजमा झाल्या आहेत, पण  हडपसरची  वेसच आता हडपसर गाव असल्याचा पुरावा आहे. 

हडपसर गावामधून जाणाऱ्या  पुणें सोलापूर रस्त्याचं दोन्ही बाजूला वडाची आणि चिंचेची झाडे होती  पूर्वीचे लहान-लहान टुमदार घरांचे, अरुंद रस्त्यांचे, गल्ली-बोळांचे हडपसर आता आमूलाग्र बदलले आहे. हडपसरमध्ये नव्यानेच आलेल्या एखाद्या व्यक्तीला ‘हेच का ते हडपसर,’ असे सांगूनही खरे वाटणार नाही, एवढा फरक हडपसर भागात झाला आहे. हा बदल फक्त गावापुरता न राहता आजूबाजूच्या वाड्या आणि वस्त्यांपर्यंत पोहोचला आहे. 

हडपसरचा हा कायापालट होण्या मागे अनेक भूमिपुत्रांचे योगदान आहे. शिक्षण, आरोग्य, बँकिंग, सहकार अशा क्षेत्रात हडपसरचा विकास मोठ्या प्रमाणावर झाला आहे .  हडपसरच्या विकासासाठी महत्त्वपूर्ण योगदान आहे अशा प्रमुख बुजुर्ग मंडळींमध्ये अण्णासाहेब मगर, रामभाऊ तुपे, साधुनांना तुपे, पाटीलबुवा तुपे, दगडू तुपे, दादा गुजर, मारुतराव काळे, विठ्ठल तुपे, जयसिंग ससाणे, हिरामण ससाणे ,दत्ता नाना बनकर तसेच रामराव गोगावले, भाऊसाहेब माने यांचा उल्लेख करावा लागेल.

अश्याच बुजुर्ग मंडळीं पैकी एक म्हणजे अण्णासाहेब मगर. आज दिनांक २५ जून हा अण्णांचा स्मृती दिन  याचे औचित्य साधून, त्यांचा परिचय , अण्णांच्या अफाट कार्याची माहिती आजच्या तरुण  पिढीला माहित असावी  म्हणून हा लेख लिहिण्याचा प्रयत्न. 

अण्णांनी केलेले कार्य एका लेखामध्ये लिहिणं श्यक्य नाही, त्यासाठी  एक संपूर्ण वेब साईटच करावी लागेल. 

हडपसरचे मगर कुटुंब 

मार्तंड उर्फ ​​अण्णासाहेब मगर यांचा जन्म ‘मगर’ कुटुंबात झाला होता, जे त्या काळात हडपसर आणि पुणे जिल्ह्याच्या परिसरातील सर्वात श्रीमंत कुटुंबांपैकी एक होते. धोंडो मथाजी मगर हे महान द्रष्टे श्री अण्णासाहेब मगर यांचे वडील होते आणि त्यांच्या आईचे नाव लक्ष्मीबाई मगर. वडिलांची वडिलोपार्जित शेती होती. त्यांच्याकडे १२७ एकर जमीन होती. त्यांच्या शेतात भरपूर ऊस असल्याने त्यांची स्वतःची गुऱ्हाळे होती. शेतात भाजीपालाही पिकवला जात होता.

एकूणच धोंडो मगर यांचे कुटुंब सधन शेती करणारे कुटुंब होते. त्या काळात त्यांच्याकडे दोन ट्रॅक्टर असायचे आणि त्यांच्या शेतात जवळपास ७० ते ८० शेतमजूर होते. पण , त्यांच्या कुटुंबाने त्यांना कधीही शेत  मजूर म्हणून वागवले नाही, त्याऐवजी ते त्यांना कुटुंबातील सदस्यांसारखेच वागवायचे.  

धोंडो मगर हे हडपसर गावचे पाटील होते. त्यांना नेहमीच सामाजिक कार्यात रस होता, सार्वजनिक कार्य आणि  जनकल्याणाची तळमळ होती. ब्रिटिश राजवटीत ते समाजसेवक होते. ब्रिटिश सरकारने त्यांचा ‘रावसाहेब’ म्हणून गौरव केला.

आजूबाजूच्या परिसरातील अनेक गावकरी विविध प्रकारच्या सामाजिक प्रश्नांसाठी धोंडो मगर येथे वारंवार येत असत. ब्रिटिश ऑफिसर देखील मगर कुटुंबाला नियमित भेटी देत असत. 

धोंडो मगर यांनी चौथीपर्यंत शिक्षण घेतले होते. त्यांना तीन मुले होती.  मोठा मार्तंड ऊर्फ अण्णासाहेब, दुसरा मुरलीधर ऊर्फ बाळासाहेब आणि धाकटा दत्तात्रय ऊर्फ आबासाहेब. धोंडो मगर यांनी फारसा अभ्यास केला नसला तरी वडील म्हणून ते मुलांच्या शिक्षणाबाबत उत्सुक आणि गंभीर होते. त्यांचे स्वतःचे शिक्षण मर्यादित असले तरी, धोंडो मगर यांना त्यांच्या मुलांनी खूप शिकावे अशी इच्छा होती. 

अण्णासाहेबांचा  जन्म आणि शिक्षण  

अण्णासाहेब मगर यांचा जन्म २६ एप्रिल १९१९ रोजी वाघोली येथे त्यांचे आजोबा विष्णू सातव यांच्या घरी झाला. सातव कुटुंब अध्यात्मिक व धार्मिक होते, घरातील धार्मिक वातावरणामुळे त्यांच्यावर धार्मिक संस्कार होत गेले. अण्णासाहेबांना लहानपणापासून भजन आणि कीर्तनाची आवड होती. त्यांचे प्राथमिक शिक्षण हडपसर येथील ‘बंटर स्कूल’ मध्ये झाले आणि माध्यमिक शिक्षण न्यू इंग्लिश स्कूल, रमणबाग, पुणे येथे झाले. माध्यमिक शिक्षणासाठी ते ‘ताराबाई’ वसतिगृहात राहायचे. 

लोकमान्य टिळक, स्वातंत्र्यवीर सावरकर, महात्मा फुले आणि इतर मान्यवर लेखकांनी लिहिलेली पुस्तके वाचण्यात त्यांना रस होता. अण्णासाहेबांना लहानपणापासूनच कुस्ती आणि व्यायामाची आवड होती. 

१९३९-४०  मध्ये माध्यमिक शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर त्यांनी फर्ग्युसन कॉलेजमध्ये इंटर-सायन्सला प्रवेश घेतला. इंटर-सायन्स दरम्यान तो एनसीसीमध्येही दाखल झाले. त्या काळात आजूबाजूच्या गावांमध्ये एनसीसी कॅम्प आयोजित करण्यात येत  होते, ते ज्या गावांमध्ये कॅम्प आहे त्या  गावांची माहिती गोळा करत असत, त्या गावाच्या समस्या जाणून घेत असत. 

अण्णासाहेबांना समाजकार्याचे बाळकडू त्याच्या वडिलांकडून मिळाले. विद्यार्थीदशेपासूनच त्यांना  सामाजिक कार्याची आवड निर्माण झाली. 

१९४२ च्या भारत छोडो आंदोलनात त्यांनी सक्रिय सहभाग घेतला. इंटर-सायन्स पूर्ण केल्यानंतर त्यांचा कौटुंबिक व्यवसाय शेतीचा असल्याने त्यांनी पुण्याच्या कृषी महाविद्यालयात प्रवेश घेतला. रामभाऊ तुपे, ग प्र प्रधान आणि एस व्ही मायदेव हे अण्णासाहेबांचे महाविद्यालयीन मित्र होते. त्यांनी कोणाशीही भेदभाव केला नाही. हीच अण्णासाहेबांच्या घरची संस्कृती होती. 

अण्णासाहेबांना पुरोगामी विचारांचा वारसा त्यांच्या आई-वडिलांकडून मिळाला. अण्णासाहेब शिस्तप्रिय होते, त्यांच्यात प्रचंड आत्मविश्वास होता,हाती घेतलेले काम पूर्ण झाल्याशिवाय ते स्वस्थ  बसत नव्हते. कर्तव्य बजावण्याची त्यांची वृत्ती होती. लहानपणापासूनच त्यांच्या पालकांच्या सामाजिक कार्याचा त्यांच्यावर प्रभाव होता. जीवनाची सार्थकता कार्यात आहे असे त्यांना वाटत असे. 

कॉलेजमध्ये असताना त्यांनी सामाजिक कार्यात स्वत:ला वाहून घेतले. महाविद्यालयातील विविध निवडणुकांमध्ये ते  भाग घेत असत. अण्णासाहेब हे राजकीय विचारवंत होते. कोणत्याही विषयाची माहिती मिळवणे, त्याचा अभ्यास करणे, राजकीय परिस्थितीचे वाचन करणे, छोट्या-मोठ्या सभांना हजेरी लावणे, वक्त्याचे विचार ऐकणे, त्यात आपले विचार जोडणे अशी कामे अण्णासाहेब करत असत. 

१९४४ मध्ये बीएस्सीपर्यंतचे शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर अण्णासाहेबांनी कोणतीही नोकरी न करता वडिलांच्या इच्छेनुसार घरची  शेती करण्यास सुरुवात केली. 

शेती करतानाच ते सामाजिक कार्यात रमले.

१९४७ मध्ये अण्णासाहेबांनी त्यांचे मित्र साधुनाना तुपे यांच्यासोबत ‘भाजीपाला खरेदी विक्री  सहकारी संस्था’ सुरू केली, सहकार चळवळीच्या माध्यमातून शेतकऱ्यांसाठी भाजीपाला खरेदी-विक्री करणारी सहकारी संस्था, ते संस्थेचे संस्थापक सदस्य होते. 

१८ सप्टेंबर १९४७ रोजी त्यांनी त्यांचे वडील गमावले, त्यांचे हृदयविकाराच्या झटक्याने निधन झाले. कुटुंबाचे पालनपोषण आणि वडिलार्जित मालमत्तेचे रक्षण ही  जबाबदारी त्याच्यावर आली.  त्यांच्या कुटुंबाची आणि शेती व्यवसायाची सर्व जबाबदारी त्यांचे धाकटे भाऊ आणि त्यांच्यावर होती. आपल्या धाकट्या भावांची काळजी घेण्यासाठी त्यांनी आयुष्यभर अविवाहित (बॅचलर) राहण्याचा अत्यंत महत्त्वाचा निर्णय घेतला. आयुष्यभर अविवाहित राहून त्यांनी कुटुंबावरील प्रेम सिद्ध केले. 

त्याच्या कुटुंबाविषयी असलेल्या निर्वाज्य प्रेमाची बरोबरी कोणी करू शकणार नाही 

अण्णासाहेबांच्या जीवनाकडे पाहिल्यास त्यांचे जीवन अत्यंत साधे होते. अण्णासाहेब अतिशय संयत जीवन जगायचे. त्यांना धुम्रपान वगैरे कोणत्याही वाईट सवयीचे व्यसन नव्हते. त्यांना महात्मा गांधींची विचारसरणीची  आवड होती, ते गांधींच्या विचारसरणीचे पालन करायचे. ते खादीचे कपडे घालायचे. त्याच्या पेहरावात फारसा फरक नसला तरी तो नीटनेटका असण्याचा आग्रह असायचा.  

अण्णासाहेब नेहमी घरच्या जेवणाला प्राधान्य देत. त्यांना  त्यांची  आई आणि वहिनींनी शिजवलेले पारंपारिक जेवण आवडे. अण्णासाहेब कामानिमित्त बाहेर असतानाही त्यांना त्यांच्या कार्यकर्त्यांसोबत जेवण घेण्याची सवय होती. हॉटेलमध्ये शिजवलेले अन्न त्यांना आवडत नसे.  

अण्णासाहेबांची देवावर श्रद्धा होती. पण ढोंगीपणा, दैववाद, कर्मकांड यावर त्यांचा विश्वास नव्हता. स्वतःच्या मेहनतीवर आणि निस्वार्थी वृत्तीवर त्यांचा विश्वास होता. अण्णासाहेब दर सोमवारी उपवास  करायचे. दर शनिवारी त्यांची  घरी भजनाला हजेरी  असायची. 

अण्णासाहेब हे धार्मिक स्वभावाचे होते, ते दर महिन्याला पंढरपूरला जात असत आणि देहू व आळंदीला नियमित जात असत. पुण्यातील काका हलवाईजवळील दत्त मंदिरात ते नियमित भेट देत असत. 

अण्णासाहेबांचा स्वभाव धाडसी होता, पण वक्तशीरपणा आणि विनोदबुद्धी हे गुणही त्यांच्यात होते. अण्णासाहेबांना भावगीते आणि मराठी गाणी ऐकायची आवड होती. अण्णासाहेब त्यांच्यापेक्षा वयाने लहान असलेल्या व्यक्तीकडून काही चांगले शिकता येत असेल तर ते शिकत असत. त्यांना कधीच त्याच्यापेक्षा कमीपणा वाटला नाही. 

धैर्य , निश्च्यांचे बळ, लोकहित  आणि सुधारक वृत्ती

अण्णासाहेबांची स्मरणशक्ती चांगली होती. त्यामुळे राजकारणात असूनही त्यांनी कधीही डायरी वापरली नाही की पीएची गरज भासली नाही. त्यांना  महत्त्वाचे फोन नंबर  मखोद्गत असत . त्यांना महत्त्वाच्या बैठका किंवा त्यांनी लोकांना दिलेला वेळ, कोणत्या वेळी कोणाकडे जायचे आहे ते लक्षात असायचे.  

अण्णासाहेबांनी दिलेला शब्द पाळला. कोणतेही काम पूर्ण होईपर्यंत त्यांनी पाठपुरावा केला आणि ते पूर्ण झाल्यावरच त्यांचे समाधान होत असे. अण्णासाहेब स्वाभिमानी होते. ते आपले ध्येय साध्य करण्यासाठी कठोर परिश्रम करण्यास  ते नेहमी तयार असायचे. ते  सामन्यात सामान्य माणसांसोबत काम करायचे.  सर्व स्तरातील लोक त्यांच्या जवळचे होते. कोणाच्याही सुख-दु:खात ते सहभागी होत असायचे. 

शेती आणि शेतकरी त्यांच्या जवळचे होते, त्यांना शेती व्यवसायातील कामगारांचा खूप अभिमान होता. अण्णासाहेब नम्र आणि माणुसकीचे होते. अण्णासाहेबांना लोकांची पारख करण्याची दैवी देणगी होती.

 सफर्तिदायक आणि मार्गदर्शक  नेतृत्व 

कॉलेजमध्ये असताना ते काँग्रेसचे काम करत होते. १९४७ मध्ये ते हडपसर गाव समितीचे पहिले सचिव आणि त्यानंतर हवेली तालुका काँग्रेस कमिटीचे सचिव झाले. १९५९ पर्यंत ते पुणे जिल्हा काँग्रेस कमिटीचे सचिव होते. सत्ताधारी पक्षात राहिल्याने अनेक विधायक कामांचा मार्ग मोकळा झाला. 

१९५१ ते १९५६ पर्यंत अण्णासाहेब मुंबई विधानसभेचे सदस्य होते. १९५२ च्या पहिल्या सार्वत्रिक निवडणुकीत अण्णासाहेब हवेली तालुक्यातून मोठ्या मताधिक्याने निवडून आले.

आमदार असताना त्यांनी हवेली तालुक्याचाच नव्हे तर संपूर्ण पुणे जिल्ह्याचा विचार केला. आमदार असताना त्यांनी शेतकऱ्यांच्या प्रश्नांना प्राधान्य दिले. अण्णासाहेब १९५७ च्या निवडणुकीत अपयशी ठरले कारण त्यांनी संयुक्त महाराष्ट्र चळवळीत पक्ष बदलला नाही. मात्र, त्यांनी हार न मानता आपले सामाजिक कार्य सुरूच ठेवले. त्याच वर्षी त्यांची महाराष्ट्र प्रदेश काँग्रेस कमिटीच्या अध्यक्षपदी निवड झाली. पुढील दहा वर्षे त्यांनी हे पद भूषवले. 

अण्णासाहेब १९५७  ते  १९६२ या काळात जिल्हा शाळा मंडळ आणि स्थानिक शाळा मंडळाचे सदस्य होते. पदावर असताना त्यांनी शाळांच्या स्थापनेला प्रोत्साहन दिले. दगडू तुपे, पाटीलबुवा तुपे, जयसिंग ससाणे, दत्तात्रय बनकर, तसेच मामासाहेब पिंपळे, पिंपरी चिंचवड येथील ज्ञानेश्वर लांडगे, डॉ.रामचंद्र ढेकणे, भिका पाटील, शांतीलाल मुथा, सरला म्हसे, मंगला देशपांडे, अनंतराव गावडे, पांडुरंग काळभोर हे कार्यकर्ते होते. 

पुण्यातील शिवाजी मराठा सोसायटीचे ते तीन वर्षे सचिव होते.

शेतकऱ्यांच्या हितासाठी त्यांची फसवणूक आणि पिळवणूक थांबली पाहिजे. शेतकऱ्यांच्या भल्यासाठी, त्यांची फसवणूक आणि पिळवणूक थांबवण्यासाठी आणि त्यांच्या उत्पादनाला योग्य किंमत मिळावी यासाठी ते काम करत राहिले.  १९६२ च्या निवडणुकीत अण्णासाहेब तिसऱ्यांदा निवडून आले. त्याच वर्षी ते दारुगोळा कारखाना आणि हिंदुस्थान अँटिबायोटिकचे अध्यक्ष होते. अण्णासाहेबांनी आमदार असताना सहकार क्षेत्रात भरीव काम केले.

अण्णासाहेबांचे  नेतृत्व सफर्तिदायक आणि मार्गदर्शक होते

अण्णासाहेब मगर यांचे हडपसरवर अनंत उपकार आहेत 

बाबुराव घोलप यांनी पुण्याच्या ग्रामीण भागातील शिक्षणासाठी फार मोठे योगदान दिले आहे.  ग्रामीण भागातील  मुलांची  शिक्षणासाठी होणारी पायपीट थांबविणासाठी, बाबुराव घोलप यांनी ७ सप्टेंबर १९४१ रोजी पुणे जिल्हा शिक्षण मंडळाची स्थापना केली.   

या मुळे  ग्रामीणभागात अनेक शाळा सुरु झाल्या, अनेकांना शिक्षक म्हणून नोकऱ्या मिळाल्या.  थोडक्यात ग्रामीण भागाचा काया पालट होऊ लागला होता. या साठी अण्णासाहेब मगर यांनीही  या कार्यात बाबुराव घोलप यानां  मदत केली होती.  

हडपसर कला व वाणिज्य महाविद्यालयाची स्थापना

अण्णासाहेबांनी  शेतकरी आणि सहकार क्षेत्रामध्ये  हवेली तालुक्यामध्ये मोठी चळवळ उभी केली.  पण याच विकासा  बरोबर  समाजाच्या विकासाचे सर्वात मोठे साधन म्हणजे शिक्षण.   हडपसर भागात  प्राथमिक आणि माध्यमिक शिक्षणाची सोय होती, स्वतः अण्णासाहेबाचं माध्यमिक शिक्षण हडपसर मध्ये झालं, पण त्यांना सुद्धा उच्चं  शिक्षण पुण्यात घ्यावं लागलं.  

हडपसर मध्ये हरित क्रांती, सहकार चळवळ या बरोबर शैक्षणिक प्रगती व्हावी ही  अण्णासाहेबाची इच्छा होती. या तळमळीने त्यांनी बाबुराव घोलप आणि मामासाहेब मोहोळ याच्या सहकार्याने १५ जून १९७१ रोजी ‘कला व वाणिज्य महाविद्यालयाची स्थापना केली.  महाविद्यालयास इमारत नसल्यामुळे सुरवातीस हे महाविद्यालय हडपसर येथील ‘बंटर स्कूल’ च्या इमारती मध्ये १३३ विद्यार्थ्यानिशी सुरु झाल. 

पण अण्णासाहेब यावर समाधानी नव्हते,  कला आणि वाणिज्य शाखांबरोबरच विज्ञान शाखा सुरु व्हावी अशी त्यांची इच्छा होती.  महाविद्यालयास  स्वतःची प्रशस्थ सुंदर इमारत, मोठे मैदान आणि समृद्ध ग्रंथालय असावे असे त्यांना वाटत असे. 

अण्णासाहेब मगर यांनी ‘सुभाष सहकारी सामुदायिक शेतकी संघ’ या संस्थेकडे महाविद्यालयासाठी जागेची मागणी केली,  सुभाष सहकारी सामुदायिक शेतकी संघाने  अण्णासाहेबांच्या शब्दाला मान देऊन महाविद्यालयासाठी ५ एकर जागा वाजवी किमती मध्ये उपलब्ध करून दिली. 

अण्णासाहेब यांनी अहोरात्र कष्ट करून पुणे जिल्ह्यामध्ये अनेक संस्था उभ्या केल्या. त्यापैकी एक  यशवंत सहकारी साखर कारखाना, कारखान्यामुळे बऱ्याच लोकांना रोजगार उपलब्ध झाला आणि परिसरामध्ये अनेक उद्योगधंदे सुरू झाले.  याचबरोबर पुणे जिल्हा कृषी उत्पन्न बाजार समिती, हवेली तालुका खरेदी विक्री संघ, पिंपरी चिंचवड महापालिका आदींचा समावेश आहे. त्यावेळी त्यांना सर्व शेतकऱ्यांनी साथ दिली. 

सहकार क्षेत्रासह शेतकरी कामगार आणि समाजातील सर्व घटकासाठी अण्णासाहेब मगर यांनी भरीव कार्य केले  शहराच्या विकासाची मुहूर्त मेढ रोवली .त्यांच्या दूरदृष्टीमुळे हडपसरच्या विकासाला चालना  व नवी दिशा मिळाली.  

पायाभूत सुधारणा आणि मुलभूत नागरी सुविधा पुरविण्यासाठी सहकार माध्यमातून हडपसर परिसराचा विकास साधण्याचे काम अण्णासाहेबांनी केलं . समाजातील आर्थिक विषमता व दारिद्रय  दूर करण्याचा प्रयत्न अण्णासाहेबांनी केला.स्वतःची गुणवत्ता,ज्ञान, प्रचंड आत्मविश्वास, अथक परिश्रम आणि ध्येयवादी दृष्टिकोन या  त्यांच्यातील गुणांमुळे त्यांचे व्यक्तिमत्व फुलत गेले.   

‘ हवेली तालुका खरेदी विक्री संघ ‘, पुणेची स्थापना केली. स्थापने पासून ते हयात असे पर्यंत ते या संस्थेचे अध्यक्ष होते. अण्णासाहेब मगर यांनी सामाजिक, सांस्कृतिक, राजकीय, शैक्षणिक, सहकार क्षेत्रात भरीव कामगिरी करत पुणे जिल्ह्याच्या विकासाची पायाभरणी केली. 

१९७७ मध्ये अण्णासाहेबांना लोकसभेच्या खेड मतदार संघातून तिकीट मिळाले, त्या वेळीं  १३४ पदांचा राजीनामा दिला, या मध्ये पिंपरी चिंचवड  नगरपालिका, जिल्हा काँग्रेस कमिटी , मार्केट कमिटी आणि इतर संस्थांमधील पदांचा समावेश होता.  अण्णासाहेब प्रचंड मतांनी येऊन खासदार झाले.  १९७७ साली त्यांनी अखिल भारतीय मराठा महासंघाची स्थापना केली. 

अण्णासाहेबांचे समाजातील प्रत्येक स्तरातील लोकांकडे लक्ष असे . त्यामध्ये शेतीसाठी किंवा घरकामासाठी  जे  कामगार होते त्यापासून ते त्यांच्या ड्राइव्हर असो  या प्रत्येकाचीते स्वतः चौकशी करत, त्यांच्या अडचणी किंवा समस्या समजून घेत.  

अण्णासाहेब खासदार असताना २३ मार्च १९७८ ला पहिला ह्रदयविकाराचा झटका आला. त्यातुन बरे झाल्यानंतर अण्णांनी विश्रांती न घेता समाज कार्य चालूच ठेवले.  त्यांना सार्वजनिक कार्याची आवड आणि   जनकल्याणाची तळमळ होती.  त्यांनी त्यांचे  समाज कार्य चालू ठेवले,  या दगदगी मुळे त्यांना ऑगस्टमध्ये दुसरा ह्रदयविकाराचा झटका आला.

त्यातुनही त्यांची प्रकृती सुधारली, पण तेव्हापासून ते आजारी असत. आजारपणात असताना कार्यकर्ते आपल्या  समस्या / प्रश्न घेऊन अण्णांना घरी भेटत.   आजारपणातही ते घरी बसून फोन वरून कार्यकर्त्याची कामे मार्गी लावत. 

२४ जून १९७९ ला दुपारी अण्णांना अस्वथ वाटत असल्यामुळे  रुग्णालयात नेण्यात आलं.  २५ जून १९७९ ला मेंदूतील रक्त गोठून अण्णासाहेबांच निधन झालं . अण्णासाहेबांच्या निधनाची बातमी कळताच सर्व जिल्ह्यातूंन राजकीय, सामाहिक सहकार  क्षेत्रातले कार्यकर्ते व नेते असे मिळून सुमारे चौदा पंधरा हजार लोक अण्णांच्या अंत्यदर्शनाला आले.  

अण्णासाहेबांनी त्यांच्या  दुरदृष्टीने पायाभूत सुविधा निर्माण केल्या. शेतकरी, कामगार यांच्याबद्दल अण्णासाहेब यांना जिव्हाळा होता. कृषी तसेच औद्योगिक क्षेत्रात भरीव कामगिरी केली. बहुजन समाजाला शिक्षित करण्यासाठी ते झटले. त्यामुळे त्यांना  पुणे जिल्हयाचे शिल्पकार म्हटले तरी वावगे ठरणार नाही.

हा लेख तुम्हाला कसा वाटलं ते कंमेंट बॉक्स मध्ये जरूर लिहा. तुमच्या कडे अजून काही माहिती असल्यास hadapsarinfomedi@gmail.com  या वर पाठवा. 

प्रल्हाद प्रमोद हळदवणेकर (mail2pralhad@gmail.com)

हडपसर न्यूज ब्युरो
hadapsarinfomedia@gmail.com

संदर्भ : कर्मयोगी अण्णासाहेब मगर     काळ… व्यक्तित्व …कर्तृत्व   लेखिका :डॉ. सौ सीमा सागर काळभोर
वृत्तपत्रे : प्रभात , सकाळ , लोकसत्ता महाराष्ट्र टाइम्स आणि ईंटरनेट