देव आनंद : द एव्हरग्रीन लवर बॉय

Dev Anand : The Evergreen Lover Boy

देव आनंद : द एव्हरग्रीन लवर बॉय ; सदाबहार चॉकलेट हिरो देव आनंद यांचे त्यांच्या 100 व्या जयंती निमित्त स्मरण

26 सप्टेंबर 1923 रोजी धर्मदेव पिशोरीमल आनंद यांचा जन्म झाला. सिनेसृष्टी त्यांना ‘देव आनंद’ या नावाने ओळखते . भारतीय चित्रपटांच्या इतिहासातील सर्वात प्रतिष्ठित आणि यशस्वी अभिनेत्यांपैकी एक होते. त्‍याची सहा दशकांमध्‍ये प्रदीर्घ आणि उत्‍कृष्‍ट कारकीर्द होती, या काळात त्‍यांनी 100 हून अधिक चित्रपटांमध्‍ये काम केले. देव आनंद हे एक यशस्वी दिग्दर्शक, निर्माता आणि लेखक देखील होते.

बालपण आणि प्रारंभिक जीवन

देव आनंद यांचा जन्म पंजाबमधील गुरुदासपूर येथे एका चांगल्या कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील वकील होते आणि आई गृहिणी होती. चार मुलांपैकी ते तिसरे होते . आनंदचे बालपण आनंदी आणि काळजीमुक्त होते. ते एक हुशार विद्यार्थी होते आणि त्यांना अभिनय आणि नृत्याची आवड होती.

आनंद त्यांच्या सुरुवातीच्या काळात सिनेमाच्या जगाबद्दल उत्सुकता निर्माण झाली. लाहोरमधील शालेय जीवनातही त्यांनी अभिनेता होण्याचे स्वप्न जोपासले. त्यांची आकांक्षा एके दिवशी त्यांना भारतीय चित्रपटसृष्टीच्या शिखरावर नेईल याची त्यांना फारशी कल्पना नव्हती.  शालेय शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर, अभिनयात करिअर करण्यासाठी आनंद मुंबईला आले. ते इंडियन पीपल्स थिएटर असोसिएशन (IPTA) मध्ये सामील झाले, एक सांस्कृतिक संस्था जीने पुरोगामी आणि सामाजिक जाणीव असलेल्या नाटकांना प्रोत्साहन दिले.

प्रभात टॉकीजच्या ‘हम एक हैं’ (1946) मध्‍ये कास्‍ट झाल्‍यावर त्यांना चित्रपट सृष्टीत प्रवेश मिळाला आणि तिथून मागे वळून पाहिले नाही. देव आनंद यांचे मनमोहक स्मित, करिष्माई पडद्यावरची अदा आणि निर्दोष अभिनय कौशल्ये यांनी त्यांना लवकरच सिनेसृष्टीतला एक उगवता तारा बनवले. आनंद त्यांच्या रोमँटिक भूमिकांसाठी ओळखला जात असे आणि त्याच्या चित्रपटांमध्ये त्यांना एक बेफिकीर आणि बंडखोर तरुण म्हणून दाखवण्यात आले.

गुरु दत्त आणि त्याचा मोठा भाऊ चेतन आनंद यांच्यासोबतच्या त्यांच्या भागीदारीमुळे नवकेतन फिल्म्स या प्रॉडक्शन हाऊसचा जन्म झाला ज्याने ‘बाजी’ (1951) आणि ‘गाइड’ (1965) सारख्या अनेक उत्तम क्लासिक्सची निर्मिती केली. या चित्रपटांनी देव आनंद यांचा अग्रगण्य माणूस म्हणून दर्जा मजबूत केला नाही तर एक प्रमुख निर्माता आणि दिग्दर्शक म्हणून त्यांचे स्थानही मजबूत केले.

देव आनंदचा सुवर्णकाळ:

1950 आणि 1960 चे दशक हे भारतीय चित्रपटसृष्टीचे ‘सुवर्ण युग’ म्हणून ओळखले जाते आणि देव आनंद या युगात आघाडीवर होते. वहिदा रहमान, नूतन आणि झीनत अमान यांसारख्या त्या काळातील आघाडीच्या अभिनेत्रींसोबतच्या त्यांच्या सहकार्यामुळे आजपर्यंत अनेक संस्मरणीय चित्रपट आले.

गीता बाली, वहिदा रेहमान, मधुबाला अशा अनेक नामवंत अभिनेत्रींसोबत त्यांनी अनेक चित्रपट केले. हम दोनो, अमीर-गरीब, गाईड, पेइंग गेस्ट, बाजी, ज्वेल थीफ, सीआयडी, जॉनी मेरा नाम, वॉरंट, देस परदेस हे आणि असे त्यांचे अनेक चित्रपट गाजले

देव आनंद हे भारतीय चित्रपटसृष्टीचे ‘सदाबहार रोमँटिक’ म्हणून ओळखले जायचे.  देव आनंद यांची अनेक गाणी गाजली. तू कहा ये बता, देखे रूठाना करो, दिल का भवर करे पुकार, गाता रहे मेरा दिल, मै जिंदगी का साथ निभा था चला गया, दिन ढल जाये, छोड दो आंचल , है अपना दिल तो आवरा आणि “खोया खोया चांद” अशी अनेक गाणी प्रचंड गाजली  आणि पिढ्यानपिढ्यांच्या स्मरणात कोरलेली आहेत.

आर.के. नारायणची यांच्या कादंबरी ‘गाईड ‘ यावर आधारित स्वतः देव आनंद यांनी दिग्दर्शित केलेला, ‘गाईड’ चित्रपट एक उत्कृष्ट कलाकृती म्हणून ओळखली जाते, या कलाकृती मुळे ते एक अभिनेता आणि दिग्दर्शक म्हणून त्यांचे अष्टपैलुत्व दाखवते. गाईड हा चित्रपट ऐकाच वेळी इंग्रजी आणि हिंदी भाषांमध्ये निर्माण करण्यात आला.

देव आनंदची दूरदृष्टी आणि अभिनय कौशल्य या उत्कृष्ट कृतीमध्ये चमकले आणि एक कलाकार म्हणून त्यांची अष्टपैलुत्व दाखवली. “हरे रामा हरे कृष्णा” (1971), त्यांनी दिग्दर्शित केलेला आणि निर्मित चित्रपट, तरुणांच्या प्रतिसंस्कृतीला सामोरे गेला आणि “दम मारो दम” हे आयकॉनिक गाणे सादर केले.

देव आनंद यांचा करिष्मा भारतीय सीमेपलीकडे पसरला आणि त्याने आंतरराष्ट्रीय चित्रपटसृष्टीवरही उल्लेखनीय प्रभाव पाडला. त्यांनी ब्रिटीश चित्रपट ‘द एव्हिल विदीन’ (1970) मध्ये काम केले.

संस्मरणीय आणि सुपरहिट चित्रपट:

देव आनंद यांची फिल्मोग्राफी हा त्यांच्या चिरस्थायी वारशाचा पुरावा आहे. त्याच्या काही सर्वात यशस्वी आणि सुपर-हिट चित्रपटांमध्ये खालील चित्रपट समाविष्ट आहेत :

“बाजी” (1951): हा त्याच्या कारकिर्दीतील महत्त्वाचा चित्रपट होता, ज्याने गुरू दत्त आणि नवकेतन फिल्म्ससोबत काम केले होते. चित्रपटाचे रहस्यमय कथानक आणि देव आनंदच्या करिष्माई अभिनयाने समीक्षकांनी प्रशंसा केली.

“काला पानी” (1958): राज खोसला दिग्दर्शित या आकर्षक नाटकात देव आनंदच्या अभिनयाचा पराक्रम दाखवण्यात आला कारण त्यांनी अंदमान आणि निकोबार बेटांमधील कुख्यात सेल्युलर जेलमधील एका कैद्याची भूमिका केली होती.

“ज्वेल थीफ” (1967): विजय आनंद दिग्दर्शित, हा थ्रिलर त्याच्या मनोरंजक कथानकामुळे आणि संस्मरणीय गाण्यांमुळे क्लासिक बनला.

“जॉनी मेरा नाम” (1970): एक हिट अॅक्शन-थ्रिलर, या चित्रपटाने देव आनंदचा एक प्रमुख अभिनेता आणि यशस्वी निर्माता म्हणून दर्जा मजबूत केला.

आत्मचरित्र

2007 मध्ये, देव आनंद यांनी आपल्या चाहत्यांना एक मौल्यवान खजिना भेट दिला – ‘रोमांसिंग विथ लाइफ’ हे त्यांचे आत्मचरित्र .

2007 मध्ये देव आनंद यांनी त्यांचे आत्मचरित्र ‘Romancing with Life’ (रोमांसिंग विथ लाइफ) प्रकाशित केले. या आत्मचरित्रा मध्ये, त्यांनी त्यांच्या उल्लेखनीय प्रवासातील किस्से सामायिक केले, ज्यात चित्रपट उद्योगातील चमक आणि ग्लॅमरबद्दल अंतर्दृष्टी दिली( Insights into the Glitz and Glamour of the film industry). हे पुस्तक त्यांच्या जीवनाचा आणि कारकिर्दीचा स्पष्ट आणि अभ्यासपूर्ण अहवाल आहे. आनंद त्याचे बालपण, चित्रपटसृष्टीतील संघर्ष आणि त्याचे सहकारी आणि कुटुंबातील सदस्यांसोबतचे नाते याबद्दल देव आनंद यांनी तपशीलवार लिखाण केले आहे.  त्यांचे कथाकथन कौशल्य या पुस्तकात दिसून आले, ज्यामुळे ते चित्रपटसृष्टी आणि चाहत्यांसाठी एक आकर्षक आणि वाचनीय आत्मचरित्र झाले.

वैयक्तिक जीवन

देव आनंद यांनी 1954 मध्ये अभिनेत्री कल्पना कार्तिकशी लग्न केले. या जोडप्याला सुनील आनंद हा एक मुलगा होता. सुनील एक अभिनेता आणि दिग्दर्शक देखील आहे. आनंद यांचे 3 डिसेंबर 2011 रोजी वयाच्या 88 व्या वर्षी निधन झाले. त्यांच्या पश्चात त्यांचा मुलगा सुनील आणि सून टीना असा परिवार आहे.

वारसा

देव आनंद हे भारतीय चित्रपटसृष्टीच्या इतिहासातील सर्वात लोकप्रिय आणि यशस्वी अभिनेत्यांपैकी एक होते. ते त्यांच्या रोमँटिक भूमिकांसाठी ओळखला जात असे.  आनंदचे चित्रपट केवळ प्रेक्षकांमध्येच लोकप्रिय नव्हते तर समीक्षकांनीही त्यांची प्रशंसा केली होती. सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्यासाठी दोन फिल्मफेअर पुरस्कारांसह त्यांनी त्यांच्या कामासाठी अनेक पुरस्कार जिंकले.

आनंद हे भारतीय चित्रपटसृष्टीतही अग्रणी होते. स्वतःची निर्मिती कंपनी स्थापन करणाऱ्या पहिल्या अभिनेत्यांपैकी ते एक होते. त्यांनी भारतीय चित्रपटसृष्टीला नवीन तंत्रज्ञान आणि चित्रपट निर्मितीचे तंत्रही आणले.

भारतीय चित्रपटसृष्टीचा सदाबहार अभिनेता देव आनंद यांनी आपल्या प्रतिभा, करिष्मा आणि उत्कटतेने इंडस्ट्रीवर अमिट छाप सोडली. पंजाबमधील एका छोट्या शहरापासून ते बॉलीवूडच्या चमकदार जगापर्यंतचा त्यांचा प्रवास एक प्रेरणादायी कथा आहे. आज त्यांची जयंती साजरी करत असताना, आपण एका दिग्गज अभिनेत्याला, दिग्दर्शकाला आणि निर्मात्याला श्रद्धांजली वाहतो ज्यांचा सिनेमॅटिक वारसा (Legacy )पिढ्यांना मंत्रमुग्ध आणि प्रेरणा देत ( Enchant and Inspire Generations) राहील . देव आनंद हे भारतीय चित्रपटसृष्टीतील प्रणय Symbol of Romance )आणि मोहकतेचे चिरंतन प्रतीक (Charm in Indian cinema)म्हणून कायम स्मरणात राहतील.

केंद्रशासनाने इ.स. २००१ साली पद्मभूषण पुरस्कार, तर इ.स. २००२ साली दादासाहेब फाळके पुरस्कार देऊन यांचे चित्रपटक्षेत्रातील योगदान गौरवले.

Hadapsar News Bureau
हडपसर न्यूज ब्युरो
hadapsarinfomedia@gmail.com

हे ही अवश्य वाचा

भारतीय राष्ट्रीय चित्रपट संग्रहालयात देव आनंद शताब्दी सोहळ्याचे आयोजन