स्वरसम्राट मोहम्मद रफी: शतकाचा अमर गायक”

Swarsamrat Mohammed Rafi: Immortal Singer of the Century”

स्वरसम्राट मोहम्मद रफी: शतकाचा अमर गायक”

 सुरांचा अनमोल ठेवा

मोहम्मद रफी यांच्या १०० व्या जयंतीनिमित्त विशेष लेख

काल दिनांक २४ डिसेंबर २०२४ रोजी भारतीय संगीतविश्वातील एक महान गायक मोहम्मद रफी यांच्या १०० व्या जयंतीनिमित्त त्यांच्या आठवणींना उजाळा देण्यासाठी संपूर्ण देशभरात उत्साहाचे वातावरण आहे . या अद्वितीय गायकाने २०व्या शतकात भारतीय चित्रपटसृष्टीला एका वेगळ्या उंचीवर नेले.  रफी साहेब हे केवळ गायक नव्हते, तर ते भारतीय संगीताचा आत्मा होते. त्यांच्या आवाजाने भारतीय चित्रपटसृष्टीला एका वेगळ्या उंचीवर नेले.

भारतीय चित्रपटसृष्टीतील स्वर्णकाळातील एक न विसरता येणारे नाव म्हणजे मोहम्मद रफी. त्यांच्या आवाजाने संपूर्ण जगाला मोहून टाकले आणि भारतीय संगीताला जागतिक स्तरावर ओळख मिळवून दिली. मोहम्मद रफी हे केवळ गायक नव्हते, तर भावनांच्या सागरात मनुष्याला डुबविणारी एक अद्भुत कला होती.

रफी साहेबांच्या १०० व्या जयंतीनिमित्त त्यांची अजरामर कारकीर्द, योगदान, आणि व्यक्तिमत्त्वाला पुन्हा एकदा आदरांजली अर्पण करताना त्यांचे संपूर्ण आयुष्य एक प्रेरणादायी प्रवास वाटतो.

बालपण आणि संगीताची सुरुवात

२४ डिसेंबर १९२४ रोजी पंजाबमधील कोटला सुलतान सिंह या छोट्या गावात रफी साहेबांचा जन्म झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव हाजी अली मोहम्मद होते, तर आई एक साध्या स्वभावाची गृहिणी होती. रफी यांना बालपणापासूनच संगीताची आवड होती. गल्लीत फिरणाऱ्या फकीरांचे गाणे ऐकत त्यांनी संगीताची पहिली ओळख घेतली. त्यांच्या बालपणाच्या आठवणींच्या कॅनव्हासवर फकीरांचे गाणे ऐकण्याचा अनुभव ठळक होता. त्यांच्या मोठ्या भावाने त्यांची संगीताची आवड ओळखली आणि त्यांना शास्त्रीय संगीत शिकवायला सुरुवात केली.

रफी यांना त्यांच्या मोठ्या भावाने संगीत शिकवायला सुरुवात केली आणि त्यानंतर  प्रख्यात  उस्ताद वजीर खान यांच्याकडून त्यांनी शास्त्रीय संगीताचे धडे गिरवले. रफी यांच्यातील नैसर्गिक गायकीने त्यांना संगीताच्या विस्तृत क्षेत्रात झेप घ्यायला प्रोत्साहित केले.

करिअरची सुरुवात

१९४४ साली लाहोरमध्ये त्यांनी “गुल बलोच” या चित्रपटासाठी पहिले गाणे गायले. मात्र, त्यांचे खरे स्वप्न पूर्ण करण्यासाठी ते मुंबईला आले आणि त्यांनी संगीतकार नौशाद यांच्या मार्गदर्शनाखाली आपल्या गायकीचा खरा प्रवास सुरू केला. नौशाद यांच्यासोबत त्यांनी अनेक अमर गाणी गायली, ज्यामध्ये “सुहानी रात ढल चुकी”, “ओ दुनिया के रखवाले”, आणि “बैजू बावरा” मधील गाणी विशेष गाजली.

विविधता आणि शैली

मोहम्मद रफी यांची गायकी इतकी बहुआयामी होती की त्यांनी प्रत्येक प्रकारच्या गाण्यांना जीवंत केले. त्यांचा रोमँटिक गाण्यांचा आवाज मऊसूत आणि हृदयस्पर्शी होता, तर देशभक्तिपर गाणी उत्साहवर्धक होती. उदाहरणार्थ, “ये वतन के लोगों” या गाण्याने लोकांच्या हृदयात देशभक्तीची ठिणगी चेतवली. त्याचबरोबर विनोदी गाणी, भजने, गझल, आणि क्लासिकल गाण्यांमध्येही त्यांनी आपला ठसा उमटवला.

संगीतकारांशी जुळलेली साथ

रफी यांनी अनेक महान संगीतकारांसोबत काम केले. नौशाद, शंकर-जयकिशन, एस. डी. बर्मन, आर. डी. बर्मन, आणि लक्ष्मीकांत-प्यारेलाल यांच्यासोबत त्यांनी कालातीत गाणी दिली. त्यांच्या आवाजाने राज कपूर, दिलीप कुमार, देव आनंद, शम्मी कपूर, आणि अमिताभ बच्चन यांसारख्या सुपरस्टार्सना अजरामर केले. रफी साहेब हे केवळ हिंदी गायक नव्हते. त्यांनी अनेक भारतीय व आंतरराष्ट्रीय भाषांमध्ये गाणी गायली.  त्यांनी एकूण २० हून अधिक भाषांमध्ये सुमारे ७,००० हून अधिक गाणी गायली.

संगीतकार, सिनेकलाकार आणि सहगायक यांची आठवणी

संगीतकारांच्या आठवणी:

• नौशाद: “रफीच्या आवाजात एक आत्मा होती, ज्यामुळे माझ्या संगीताला जिवंतपणा मिळाला.”
• शंकर-जयकिशन: “रफीचा आवाज म्हणजे जादू; त्यांनी प्रत्येक गाण्यात भावना भरल्या.”
• आर.डी. बर्मन: “ते कितीही मोठे असले तरी त्यांनी कधीच अहंकार दाखवला नाही. ते नेहमीच शिकण्याची तयारी ठेवत असत.”

सिनेकलाकारांच्या आठवणी:

• शम्मी कपूर: “रफी साहेबांशिवाय माझी कारकीर्द अपूर्ण राहिली असती. माझ्या प्रत्येक भावनांना त्यांनी शब्द दिले.”
• राजेंद्र कुमार: “माझ्या प्रत्येक गाण्याला आत्मा देणारे रफी साहेब होते. त्यांनी माझ्या कारकीर्दीला खऱ्या अर्थाने यश मिळवून दिले.”

गायकांच्या आठवणी:

• लता मंगेशकर: “रफी साहेबांसोबत गायलेली गाणी म्हणजे माझ्या आयुष्याचा मोठा सन्मान आहे.”
• किशोर कुमार: “रफीजी हे संगीताच्या विश्वातील हृदय होते. त्यांचा नम्र स्वभाव प्रेरणादायी होता.”

वैयक्तिक आयुष्य

रफी साहेबांची व्यक्तिमत्त्वात जितका नम्रपणा होता, तितकीच त्यांच्या जीवनातील साधी जीवनशैली विशेष होती. त्यांच्या सहकाऱ्यांनी त्यांच्या स्वभावाबद्दल नेहमीच प्रशंसा केली. ते नेहमीच गरजवंतांना मदत करत असत,  त्यांनी अनेक वेळा लोकांसाठी गाणी विनामूल्य गायली आणि गरजूंना आर्थिक मदत केली. परंतु कधीही प्रसिद्धीची अपेक्षा केली नाही.

पुरस्कार आणि सन्मान

मोहम्मद रफी यांनी आपल्या गायकीने भारतीय आणि आंतरराष्ट्रीय पातळीवर खूप सन्मान मिळवले.  त्यांना सहा वेळा फिल्मफेअर पुरस्काराने गौरविण्यात आले, तर १९६७ साली “क्या हुआ तेरा वादा” या गाण्यासाठी राष्ट्रीय पुरस्कार मिळाला.

१९७७ साली भारत सरकारने त्यांना पद्मश्री पुरस्काराने सन्मानित केले. 

फिल्मफेअर पुरस्कार:

रफी यांना सहा वेळा फिल्मफेअर पुरस्काराने सन्मानित केले गेले.

१९६१: “चौधवी का चांद हो” (चौधवी का चांद)
१९६४: “तेरी प्यारी प्यारी सूरत को” (ससुराल)
१९६६: “बहारों फूल बरसाओ” (सूरज)
१९६८: “दिल के झरोखे में” (ब्राह्मचारी)
१९७७: “क्या हुआ तेरा वादा” (हम किसीसे कम नहीं)
राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार (१९७७): “क्या हुआ तेरा वादा” या गाण्यासाठी.
बेंगाल फिल्म जर्नलिस्ट असोसिएशन अवॉर्ड्स: त्यांच्या कामगिरीसाठी अनेकदा गौरव.

त्यांची १० लोकप्रिय गाणी

रफी यांची गाणी ही भारतीय संगीताची ओळख बनली. त्यातील काही कालजयी रचना:

1. चौधवी का चांद हो – चौधवी का चांद (१९६०)
2. सुख के सब साथी – गंगा जमुना (१९६१)
3. दिल के झरोखे में – ब्राह्मचारी (१९६८)
4. क्या हुआ तेरा वादा – हम किसीसे कम नहीं (१९७७)
5. पुकारता चला हूँ मैं – मेरे सनम (१९६५)
6. ओ दुनिया के रखवाले – बैजू बावरा (१९५२)
7. अभी ना जाओ छोड़कर – हम दोनों (१९६१)
8. ये रेशमी जुल्फें – दो रास्ते (१९६९)
9. जो वादा किया वो निभाना पड़ेगा – ताजमहल (१९६३)
10. मेरा मन तेरा प्यासा – गाइड (१९६५)

अखेरचा प्रवास

३१ जुलै १९८० रोजी मोहम्मद रफी यांनी या जगाचा निरोप घेतला. त्यांच्या जाण्याने भारतीय संगीतविश्वात मोठी पोकळी निर्माण झाली, जी भरून निघणे अशक्य आहे. त्यांच्या अंत्यसंस्काराला हजारो लोक जमले, ज्याने त्यांच्या लोकप्रियतेची साक्ष दिली.

वारसा

मोहम्मद रफी यांचे संगीत म्हणजे भारतीय सांस्कृतिक वारशाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे.  मोहम्मद रफी यांच्या आवाजाचा जादू आजही कायम आहे. त्यांच्या आवाजाने भावनांना नवा आकार दिला आणि संगीताला नवे आयाम मिळवून दिले. त्यांचे गाणे प्रत्येक पिढीला प्रेरणा देते. “तुम मुझसे दूर चले जाना ना”, “दिल के झरोखे में”, “चौधवी का चांद हो”, यांसारखी गाणी आजही लोकांच्या हृदयात स्थान राखून आहेत. त्यांच्या आवाजात एक दिव्य शक्ती होती, जी प्रत्येक गाण्याला अजरामर बनवत असे.  त्यांच्या गाण्यांमुळे ते आपल्या हृदयात नेहमीच जिवंत राहतील. मोहम्मद रफी हे खऱ्या अर्थाने संगीताचा अमर वारसा आहेत.

रफी साहेबांनी गायलेली गाणी म्हणजे भारतीय संस्कृतीचा आवाज आहे. त्यांच्या स्मृतींना वंदन करताना आपण हेच म्हणू शकतो की, “रफी साहेबांचे संगीत कधीच मरणार नाही; ते सदैव अजरामर राहील.”

Hadapsar News Bureau
हडपसर न्यूज ब्युरो
hadapsarinfomedia@gmail.com

हे ही अवश्य वाचा

सायबर सुरक्षा: हल्ले, फसवणूक आणि अटक टाळण्याचे प्रभावी मार्ग