भारताचे माजी पंतप्रधान डॉ. मनमोहन सिंग यांचे निधन

Former Prime Minister of India Dr. Manmohan Singh passes away

भारताचे माजी पंतप्रधान डॉ. मनमोहन सिंग यांचे निधन

माजी प्रधानमंत्री डॉ. मनमोहन सिंग यांचं काल नवी दिल्ली इथं वृध्दापकाळानं निधन झालं. ते ९२ वर्षांचे होते. काल संध्याकाळी प्रकृती गंभीर झाल्यामुळे त्यांना नवी दिल्लीतल्या एम्स रुग्णालयात दाखल केलं होतं. उपचारादरम्यान त्यांची प्राणज्योत मालवली.

26 सप्टेंबर 1932 रोजी फाळणीपूर्व भारताच्या पंजाब प्रांतातल्या एका गावात जन्मलेल्या, डॉ. मनमोहन सिंग यांनी 2004 ते 2014 या काळात काँग्रेसच्या नेतृत्वाखालच्या यूपीए सरकारमध्ये सलग दोन वेळा प्रधानमंत्री पदाचा कार्यभार सांभाळला.

ऑक्सफर्डमधून अर्थशास्त्रात डॉक्टरेट मिळवल्यावर मनमोहन सिंग यांनी काही काळ संयुक्त राष्ट्रांसाठी काम केलं. 1971 मध्ये, ते भारत सरकारच्या वाणिज्य मंत्रालयात आर्थिक सल्लागार म्हणून रुजू झाले. त्यांनी अर्थ मंत्रालयात मुख्य आर्थिक सल्लागार आणि सचिव, नियोजन आयोगाचे उपाध्यक्ष, भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे गव्हर्नर, प्रधानमंत्र्याचे सल्लागार आणि विद्यापीठ अनुदान आयोगाचे अध्यक्ष म्हणूनही काम केलं. डॉ. मनमोहन सिंग  यांनी 1991 आणि 1996 मध्ये केंद्रीय अर्थमंत्री म्हणून काम केलं, आणि आर्थिक सुधारणांचं  व्यापक धोरण आखलं.

तत्कालीन प्रधानमंत्री पीव्ही नरसिंह राव यांच्या नेतृत्वाखालच्या सरकारमध्ये अर्थमंत्री असलेले डॉ. सिंग यांना 1991 मधल्या आर्थिक सुधारणांचे शिल्पकार समजलं जातं, ज्याने आर्थिक उदारीकरणाच्या युगाची सुरुवात झाली. डॉ. सिंग  1991 ते 2024 या काळात  राज्यसभेचे सदस्य होते. 33 वर्षांच्या सेवेनंतर ते यंदाच्या एप्रिलमध्ये राज्यसभेतून निवृत्त झाले.

महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी कायदा, माहितीचा अधिकार कायदा आणि राष्ट्रीय अन्नसुरक्षा कायदा, हे डॉ. मनमोहन सिंग यांनी आपल्या प्रधानमंत्रीपदाच्या कार्यकाळात घेतलेले महत्वाचे निर्णय होते.

डॉ. मनमोहन सिंग यांच्या पार्थिवावर नवी दिल्ली इथं संपूर्ण शासकीय इतमामात अंत्यसंस्कार होणार आहेत. त्यांच्या निधनाबद्दल सरकारनं ७ दिवसांचा राष्ट्रीय दुखवटा जाहीर केला आहे.

भारताचे माजी पंतप्रधान डॉ. मनमोहन सिंग यांचे निधन झाल्याची बातमी संपूर्ण देशाला शोकमग्न करणारी ठरली आहे. एक आदर्शवादी अर्थतज्ञ, कुशल प्रशासक, आणि शांत स्वभावाचे राजकारणी म्हणून त्यांनी आपली ओळख निर्माण केली होती. त्यांचे जीवनप्रवास अनेकांसाठी प्रेरणादायी आहे. चला, त्यांच्या जीवनाचा सविस्तर आढावा घेऊया.

प्रारंभिक जीवन व शिक्षण

डॉ. मनमोहन सिंग यांचा जन्म २६ सप्टेंबर १९३२ रोजी पाकिस्तानातील (तेव्हाच्या भारतातील) पंजाब प्रांतातील गाव गाह येथे एका साध्या शीख कुटुंबात झाला. वयाच्या अवघ्या काही वर्षांतच त्यांचे वडीलांचे निधन झाले, त्यामुळे कुटुंबाची जबाबदारी लवकरच त्यांच्या खांद्यावर आली.

त्यानंतरचे शिक्षण त्यांनी अमृतसरमध्ये पूर्ण केले. त्यांनी पंजाब विद्यापीठातून अर्थशास्त्रात पदवी घेतली. पुढे केंब्रिज विद्यापीठातून ते उच्च शिक्षणासाठी गेले आणि तिथून अर्थशास्त्र विषयात पदव्युत्तर पदवी संपादन केली. नंतर ऑक्सफर्ड विद्यापीठातून त्यांनी “India’s Export Performance, 1951–1968” या विषयावर डॉक्टरेट मिळवली.

व्यावसायिक कारकीर्द

डॉ. सिंग यांनी आपल्या व्यावसायिक जीवनाची सुरुवात प्राध्यापक म्हणून केली. ते दिल्ली विद्यापीठातील दिल्ली स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्समध्ये अर्थशास्त्राचे प्राध्यापक होते. यानंतर त्यांनी विविध आंतरराष्ट्रीय आर्थिक संस्थांमध्ये महत्त्वाची पदे भूषवली:

• युनायटेड नेशन्स (UN): इथे त्यांनी आर्थिक धोरणांवर संशोधन केले.
• भारतीय रिझर्व्ह बँक: रिझर्व्ह बँकेचे गव्हर्नर म्हणून कार्यरत राहिले.
• प्लॅनिंग कमिशन: इथे ते उपाध्यक्ष होते.

राजकीय प्रवास

डॉ. मनमोहन सिंग यांचा राजकीय प्रवास १९९१ मध्ये सुरू झाला, जेव्हा तत्कालीन पंतप्रधान पी. व्ही. नरसिंह राव यांनी त्यांना अर्थमंत्री म्हणून नेमले. त्यावेळी भारत आर्थिक संकटाचा सामना करत होता. त्यांनी मुक्त अर्थव्यवस्था धोरणाची (Liberalisation, Privatisation, and Globalisation) अंमलबजावणी केली, ज्यामुळे भारतीय अर्थव्यवस्थेचा विकास मार्ग मोकळा झाला.

महत्त्वाची पदे:

१९९१-९६: केंद्रीय अर्थमंत्री

१९९८: राज्यसभेतील विरोधी पक्षनेते

२००४-१४: भारताचे पंतप्रधान

भारताचे पंतप्रधान (२००४-२०१४)

डॉ. मनमोहन सिंग हे भारताचे १४वे पंतप्रधान होते. त्यांच्या काळात देशाने अनेक ऐतिहासिक टप्पे गाठले:

• महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी योजना (MGNREGA): ग्रामीण भागातील रोजगारासाठी महत्त्वपूर्ण योजना.
• विकास दर: त्यांच्या कार्यकाळात भारताचा GDP विकास दर ८% पर्यंत पोहोचला.
• UIDAI: आधार कार्ड योजनेची सुरुवात.

पुरस्कार व सन्मान

• डॉ. मनमोहन सिंग यांना त्यांच्या उल्लेखनीय योगदानाबद्दल अनेक पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले:
• पद्मविभूषण: १९८७ मध्ये हा देशातील दुसऱ्या क्रमांकाचा नागरी सन्मान.
• जवाहरलाल नेहरू मेमोरियल पुरस्कार: १९९५ मध्ये जागतिक अर्थशास्त्रातील योगदानासाठी.
• विविध आंतरराष्ट्रीय सन्मान: केंब्रिज आणि ऑक्सफर्ड विद्यापीठांकडून मानद डॉक्टरेट्स.

वैयक्तिक जीवन

डॉ. सिंग यांनी गुरशरण कौर यांच्याशी विवाह केला. त्यांना तीन मुली आहेत. ते नेहमी शांत, साधे, आणि सभ्य राहिले. त्यांच्या साधेपणामुळेच त्यांना अनेकांच्या मनात आदराचे स्थान मिळाले.

डॉ. मनमोहन सिंग हे केवळ एक नेता नव्हते, तर एक विचारवंत, आर्थिक सुधारक आणि विकासाच्या आधुनिक भारताचे शिल्पकार होते. त्यांनी आपल्या संयमी व स्वच्छ प्रतिमेमुळे राजकारणाला एका वेगळ्या उंचीवर नेले. त्यांचा शांततापूर्ण आणि शिस्तबद्ध दृष्टिकोन भविष्यातील नेत्यांसाठी प्रेरणादायी ठरेल.

डॉ. मनमोहन सिंग यांच्या निधनाने देशाने एक आदर्श नेता गमावला आहे. त्यांच्या योगदानाची किंमत मोजणे कठीण आहे. त्यांची उणीव कायम भासणार आहे. भारताचे अर्थतज्ज्ञ पंतप्रधान म्हणून त्यांचे योगदान देशवासीय कधीही विसरू शकणार नाहीत.

Hadapsar News Bureau
हडपसर न्यूज ब्युरो
hadapsarinfomedia@gmail.com

हे ही अवश्य वाचा

छत्रपती शाहू महाराज संशोधन प्रशिक्षण व मानव विकास संस्था (सारथी),